از بلدیه تا شهرداری

سابقه شهرنشینی در ایران از زمان هخامنشیان یکی از طولانی ترین سوابق شهرنشینی در جهان است در واقع ایجاد بخش تشکیلات اداری را به داریوش هخامنشی نسبت داده اند . این شیوه اداره شهر وحوزه شهری تا پایان دوره ساسانیان وبا تغییراتی چشمگیر در دوره بعد از اسلام ادامه یافته ودر اواخر دوره قاجاریه با تشکیل اداره ای موسوم به احتسابیه که دارای دو شعبه احتساب وتنظیف بود ساماندهی امور شهری وارد دوره جدیدی شد . در سال ۱۲۸۵ ه.ش با تشکیل نظام مشروطه در ایران , تحت تاثیر نفوذ فرهنگی وآشنایی تحصیل کردگان وروشنفکران با قوانین اروپایی، قانون اساسی تدوین گردید .پس از تدوین قانون اساسی ، جهت ساماندهی به مدیریت امور شهری ، قوانین انجمن های ایالتی وولایتی, بلدیه وقانون تشکیل ایالات وولایات نیز تهیه شد. باتصویب قانون بلدیه در ۵ فصل و۱۰۸ ماده , اولین مجوز تشکیل اداره بلدیه صادر شد . به عبارت دیگر اولین اقدام برای تشکیل یک نهاد رسمی برای مدیریت شهری در قالب نظام جدید اداری ایران بود که در پایتخت وشهرهای بزرگ به اجرا گذاشته شد .فصل اول قواعد کلی از جمله هدف از تأسیس بلدیه که به منظور حفظ منافع و ایفای حوائج اهالی شهر نشین بود و همچنین به وظایف بلدیه به تفصیل اشاره شده از جمله می توان اداره کردن اموال منقول و غیر منقول ، مراقبت در عدم قحطی شهر با وسایل ممکن ، ساختن و پاک نگاه داشتن کوچه ها و خیابان ها از پیاده رو و کالسکه رو و باغ های عمومی و مجاری آب از زیر این پل ها ، معابر و غیره ، روشن نمودن شهر ، آب های شهری و پاکیزگی حمام و همچنین دایر کردن کتابخانه ، قرائت خانه ، موزه ، حفظ و مرمت مساجد و مدارس و ابنیه عتیقه ، مساعدت با دولت در ساختن بازارها و نمایشگاه های تجارتی و کلیه مراقبت و رواج حرف و تجارت در شهر.در این فصل اشاره شده دایره اقدامات بلدیه مختص به حدود شهر و اراضی متعلق به شهر می باشد. بلدیه واژه بلديه از دو كلمه بلدي + ه تشكيل شده است . بلدي در فرهنگ معين به معناي موسسه اي است كه در هر شهر به كار نظافت وخوبي نان وآب وچراغ وخواروبار صحت نظر دارد شهرداري نيز طبق لغت نامه دهخدا از نامها يا لقبهاي ايراني است .همچنانكه شهردار به معناي شهردارنده ، نگهدارنده شهر، نگهبان بلد وحافظ نظم كشور است . اين كلمه را از صفات سلطان ورجال مي شمرده اند همچون شهر گير وجز آن گردن هر مركبي چون گردن قمري به طوق از كمند شهريار، شهرگير ، شهردار ( فرخي ) شهرداري از نظر لغوي از دو كلمه ((شهر )) و((داري)) تشكيل شده بود ودر اصطلاح به واحدي گفته مي شود كه به منظور اداره محلي وارائه خدمات عمومي مورد نياز شهروندان در يك مركز جمعيتي يا خصايص شهري تشكيل مي شود تاریخ تشکیل انجمن بلدیه در اصفهان، اصفهان دومین شهر ایران پس از تبریزبود که اقدام به تشکیل انجمن بلدیه نمود.

این اقدام مهم سیاسی، اجتماعی در تاریخ ۲۶ رجب ۱۳۲۵ ه.ق مطابق با ۱۶ شهریور ۱۲۸۶ ه.ش در انجمن ولایتی وایالتی برای رتق وفتق امور شهری مورد بحث قرار گرفت وتصمیم گرفته شد . ۴۰۰ ورقه انتخاباتی که به مهر هیات نظارت رسیده باشد در میان روسای محلات توزیع گردد واین انتخابات برای اولین بار به صورت کتبی ومخفی انجام شد ومحل آن در عمارت چهلستون بود انتخابات روز شنبه ۵ شعبان ۱۳۲۵ ه.ق مطابق با ۲۵ شهریور ۱۲۸۶ ه.ش برگزار شد و۱۹ نماینده از ۱۹ محله معتبر اصفهان انتخاب شدند .از میان ایشان آقای وثیق المـلک از محله گلبـهار به ریاسـت انجـمن بلدیه انتـخاب شـدند وپـس از آن نیز در رمضا ن۱۳۲۵ ه.ق مطابق با مهرماه ۱۲۸۶ حاجی محمد علی خان با عنوان کلانتر به عنوان رئیس بلدیه میرزا مهدی خان به عنوان معاون ومیرزا ابوالحسن خان را برای امور دفتری تعیین نمودند مدت ماموریت کلانتر واعضای بلدیه ۴سال بوده که در دوره اول پس از ۲ سال نصف اعضای بلدیه به حکم قرعه از اداره بلدیه خارج شده وبه جای آنها اعضای جدید انتخاب می شدند اولین وظایفی که انجمن ولایتی شهر اصفهان از انجمن بلدیه درخواست کرد: ۱. نمره خانه ها ( پلاک منزل) ۲. تعداد نفوس بلد( سرشماری) ۳ سنگ موازین( سنگ توزین ) که مهر نمایند در سال ۱۳۰۹ ه.ش قانون بلدیه مصوب ۱۲۸۵ ه.ش فسخ شد وجای آن قانون جدیدی تصویب شد که ضوابط وسیستم جدیدی برای اداره شهرداری ها تعیین ومطرح کرد ، تصویب قانون جدید بلدیه در سال ۱۳۰۹ ه.ش( دوره سلطنت رضاخان که در این دوره سعی نمود با کاهش اختیارات بلدیه آنان را محدود نموده وقدرت خود را افزایش دهد ) نقطه عطف دوره جدید مدیریت شهری وحیات شهرداری ها در ایران بود.این قانون که تنها مشتمل بر ۷ ماده بود ، تغییرات زیادی را در وضعیت شهرداری ها ایجاد نمود که از نکات مهم آن می توان واگذاری اختیار تعیین شهردار به وزارت داخله ( طبق ماده ۴) ، واگذاری اختیار انتخاب نهایی ترکیب انجمن به وزارت داخله ( طبق ماده ۶ که تعداد اعضای انجمن را از ۱۶ الی ۳۰ نفر به ۶ الی به ۱۲ تقلیل داده بود ) ،تصویب بودجه شهرداری توسط وزارت داخله ،پرداخت ۲% درآمد شهرداری به وزارت داخله برای پرداخت اجرت مهندسین بلدیه ،واگذاری وصول مالیات مستغلات بر عهده بلدیه ، قانون قاچاق عوارض بلدی ،قانون رفع اختلافات صنفی یا محکمه خلاف بلدی ( به موجب این قانون تشکیل دادگاه های خلاف شهرداری مجاز اعلام شده ورسیدگی به اختلافات صنفی نیز به شرط موافقت وزارت عدلیه برعهده بلدیه قرار گرفت ) ، قانون معافیت قسمتی از وسایط نقلیه بلدیه ، مریض خانه ها از پرداخت حق الثبت وپرداخت مالیات وقانون راجع به توسعه معابر وخیابان ها پس از آن نیز به تدریج فعالیت شهرداریها به امور شهرسازی واصلاح وضع شهرهاواحداث وتوسعه معابر نیز کشیده شد وخدمات شهری درجهت تنظیف و تامین نیروی برق در شهرها وروشنایی معابر به ایجاد پارکها وتفرجگاه های عمومی نیز تعمیم داده شد . این اهداف با تصویب اولین قانون شهرسازی به نام قانون توسعه معابر در سال ۱۳۱۲ به شدت افزایش یافت وشهرداری وارد طیف جدید وظایف وخدمات شهری گشت .

درسال ۱۳۲۸ لایحه قانونی شهرداری(قانون استقلال شهرداری) تهیه ودر آبانماه ۱۳۳۱ به تصویب رسید . این قانون با اصلاحات والحاقاتی همچنان نیز وجهه قانونی واعتبار خود را حفظ نموده است . از آن زمان تاکنون وظایف شهرداری متناسب با نیازها و پتانسیل های شهر افزایش یافته است و وطیف وسیعی از مبانی و مسائل شهری را موجب گشته است . طی چند سال اخیر شورای اسلامی شهر همراه وهمگام با شهرداری، همچون دوبازوی قدرتمند مدیریت شهری با مشارکت شهروندان به توسعه وگسترش فعالیت های خود در زمینه های مختلف اجتماعی, اقتصادی ,فرهنگی, عمرانی وخدماتی پرداخته است .تکمیل حلقه سوم ترافیکی، احداث بزرگراه ها وتقاطع های غیر همسطح به عنوان حلقه اتصال نقاط کلیدی وحساس شهر , روان سازی وساماندهی ترافیکی شهر وبهینه سازی شبکه حمل ونقل درون وبرون شهری , گسترش طرح عظیم ساخت مترو , افزایش شبکه خطوط اتوبوسرانی وارتقا سطح کمی وکیفی خطوط تاکسیرانی , تقویت بنیان های فرهنگی, ایجاد مراکز فرهنگی, تفریحی وورزشی , افزایش کتابخانه ها وسالن های مطالعه در جهت ترویج فرهنگ کتابخوانی , بازنگری طرح تفصیلی شهری اصفهان , راه اندازی سیستم مکانیزه شهرسازی , ارتقا پارامترهای کمی وکیفی خدمات شهری , زیبا سازی وتعیین ضوابط مبلمان شهری , افزایش سرانه فضای سبز وتوسعه کمربند شهر وانجام صدها اقدام فرهنگی , اجتماعی , عمرانی , خدماتی وترافیکی می تواند نمایانگر برگ زرین دیگری از خادمین مردم در شهرداری اصفهان باشد .