قمصر در يك نگاه

       و آن زمان كه خداوند اراده كرد تا بناي كعبه نهاده شود ، استعداد و لياقت رويش گل محمدي را به شهر ما عطا فرمود تا با اشك آن خانه مقدسش را عطر آگين سازد .

كمي دورتر از پايتخت سياسي ايران و نزديك تر از پايتخت فرهنگي جهان اسلام ، شهري است با گل رسولش و عطر خدا .

" كم صر " سرزمين چاه ها و قنوات اشكانيان ،كه حالا همه آن را قمصر مي نامند . كوههاي كركس ميزبان شهرهاي تمدن ساز بسياري است اما دره قمصر علاوه بر قدمت و زيبايي ، داراي نگاه و رحمت ويژه پروردگار است .نعمت گل محمدي وگلابش . از ديرباز تا كنون نام قمصر هميشه با گل محمدي و گلاب عجين گشته است .

ميراث جاوداني كه هم معنويت به آن بخشيده و هم ايران را در جهان اسلام يكتا نموده است. پرده داري خانه از يك سو و ميزباني قدوم سبز هزاران مسافر و گردشگر داخلي و خارجي از سوي ديگر ؛ حكايت  از شناسنامه اين شهر دارد .

شايد معرفي اين شهر در چند سطر كاري سخت باشد اما هميشه مي دانيم كه قمصر ، قمصر است ، پايتخت گل و گلاب ايران .

مساحت :

     1125 هكتار (  محدوده خدمات شهري ) ، 6275 هكتار ( محدوده حريم شهري )

جمعيت :

     بر اساس سر شماري نفوس و مسكن سال 1385 ، 3667 نفر (كه با عنايت به موقعيت آرام شهري و تسهيلات ايجاد شده توسط مديريت شهري رو به افزايش بوده است .)

شهرداري قمصر :

     در سال 1336 با هدف خدمت رساني به مردم تاسيس شد و با 23 شهردار و سر پرست همت كرد تا شهر را همچون گل محمدي عطر آگين ، لطيف و شاداب نگه داريد تا گردشگران در آن از شهد شيرين خاطرات لذت ببرند .

فاصله تا مركز استان :

     از طريق آزاد راه تهران – كاشان- اصفهان  180 كيلومتر و  از طريق مسير قهرود – ميمه – اصفهان  155 كيلومتر

آب و هوا :

       قمصر به خاطر قرار گرفتن در دل كوههاي كركس از آب و هوا و اقليم بسيار لطيف برخوردار مي باشد كه به ويژه در تابستان هواي خنك و مطلوب آن اولين جاذبه طبيعي و خدادادي آن محسوب مي گردد و در زمستان سرد و پوشيده از برف كه ميزبان گردشگران زمستاني مي باشد.

قمصراز ديدگاه برنامه ريزي شهري و شهرسازي

قمصر شهري است كه از اكثر كاربري هاي شهري ونمادهاي آن برخوردار بوده، و با وجود خيابان ها و بلوارهاي نسبتاً مناسب و ديگركاربري هاي شهري ، ناموزوني هاي محيط روستايي آن بسيار كم رنگ شده است. در مجموع مساحت كل كاربري هاي و يا به تعبير بهتر مساحت كل شهر، بارقمي قابل توجه تقريباً 700 هكتار است. شهر در عرض و خاصه طوب طساد (10 كيلومتر) به گونه ستاره اي درمسير دره هاي كم شيب گسترش ياقته است. از كل اراضي سطح شهر ، نزديك به 60 درصد(400 هكتار) را باغ ها پوشش داده است و باقي مانده آن راشبكه ارتباطي ، مساكن و ديگر كاربريها.

تعيين محدوده محلات و معرفي ويژگيهاي آن ها

محلات شهر قمصر به علت جدايي از يكديگر در طول زمان ، تمام عناصرعمومي و اجتماعي لازم را در خود پرورانيده اند؛ به نحوي كه هر محله داراي مساجد و تكاياي بزرگ و منظم ، حمام، آب انبار، مدرسه ابتدايي، مراكزتجاري و ...است. و در اينجا ليست بعضي از محله هاي شهر قمصر را نام مي بريم: بالا، بن رود، پائين، سادات، سردشت، سررود، فرفهان، مازگان و ميان ده.

قمصر در هزار توي تاريخ خود ناگفته هايي چنان گنجينه هاي گرانبها دارد كه تاكنون بر اثر عوامل گوناگون مهجور و ناشناخته مانده است. آواي قمصر بر آن است از اين شماره به مساعدت محققين و دانشجويان به اين مهم پرداخته و ديوان گذشته را در برابر ديدگانتان ورق زند.

 در 5 كيلومتري شمال قمصر و 30 كيلومتري جنوب كاشان، در تنگناي رودخانه قمصر به طرف جلگه كاشان سدي موسوم به سد قمصر ساخته شده است.

تاريخ ساخت سد را به دوره سلطان جلال الدين ملكشاه سلجوقي (485-465 ه-ق) نسبت داده اند. با توجه به شباهتهاي بسياري كه ميان طرح و معماري ساختمان فعلي سد قمصر با سد قهرود وجود دارد اين نتيجه حاصل مي شود كه سد مربوط به ملكشاه سلجوقي به مرور زمان تخريب گرديده و مجدداً در دوره صفويه (شاه عباس اول) سد فعلي برروي شالوده سد باقي مانده از سد دوره سلجوقي احداث شده است.

ديوار سد در عمق دره در حدود 40 متر طول و در سطح فوقاني در حدود 80 متر طول و 22 متر ارتفاع دارد. ضخامت ديواره سد ظاهراً در مرحله اول ساخت حدود 14 متر بوده كه بعداً به حدود 26 متر افزايش يافته است . مصالح مورد استفاده در سد سنگ و ملات ساروج مي باشد. ديواره اصلي سد در قسمت زير آب و در وسط داراي جزر پشتيباني محكمي بوده ، كه ديواره را در مقابل فشار وارده از طرف مخزن حمايت مي كرده است . ظاهراً اين جزر كافي نبوده و مجدداً در قسمت زير آب و به فاصله 5/12 متري ديواره اصلي ، ديواره ديگري به ضخامت 3 تا 4 متر كشيده شده است . سپس فاصله بين آن دو را با سنگ و ملات پر نموده اند . در حاشيه شرقي سد، رأس بقاياي آب گذاري باقي مانده كه ظاهراً آب اضافي و طغياني سد از طريق آن خارج مي گرديده است . معمار سد جهت تنظيم بموقع آب پشت سد و جلوگيري از فشار وارده بر ديواره آبگير از طريق آن خارج مي گرديده است . معمار سد جهت تنظيم به موقع آب پشت سد و جلوگيري از فشار وارده بر ديواره آبگير (مخزن) اقدام به ساخت دو دريچه برجي شكل به فاصله حدود 20 متر از يكديگر بر روي ديواره سد نموده است.

اين دو دريچه يكي سالم و ديگري تخريب شده است. دريچه هاي برجي شكل سد از نظر طرح و ساختمان قابل قياس با اين دريچه برجي شكل سد قهرود مي باشد. بدين صورت كه داخل هر برج به صورت دو لوله استوانه اي متداخل در هم ساخته شده و دور تا دور لوله داخلي ، راه پله مارپيچ قرار گرفته كه از طريق آن به دريچه خروجي آب دسترسي پيدا مي كرده اند. وظيفه لوله خارجي علاوه بر تأمين روشنايي براي راه پله مارپيچ ، جلوگيري از تخريب برج بوسيله جريان آب بوده است ، زيرا زماني كه آب با فشار زياد در داخل تونل جريان مي يافته و نيروي مكندگي دريچه خروجي آب نيز بالا بوده ، اين استوانه بوسيله مرتبط ساختن قسمت داخلي تونل با هواي خارجي مانع از اثر تخريب جريان آب مي شده است. در مواقع نياز به آب سد ، تخته هاي دريچه خروجي آب را بوسيله ديلمي كه به طنابي محكم متصل بوده و به اندازه دلخواه بال كشيده و آب را در تونل به جريان مي انداخته اند.

مخزن سد بوسيله سيلاب هاي رودخانه قمصر آبگيري مي شده و آب آن بوسيله نهري به طول تقريبي 18 كيلومتر كشتزارهاي مزرعه لتحر در حومه كاشان را آبياري مي كرده است . در سال 1280 ه- ق مالكين لتحر به منظور آبگيري مخزن سد، ديوار آن را به ارتفاع حدود 2 متر بالا مي آورند. اما مخزن اين سد بر اثر بارندگي هاي شديد و مخرب از رسوب گل و لاي سيلاب تابستاني سال 1335 شمسي انباشته مي شود و بعد از آن اين سد ديگر مورد استفاده قرار نمي گيرد.    

روستاهای بخش قمصر

  چنانچه از دیدگاه تقسیمات سیاسی – اداری به شهر و بخش قمصر نگریسته شود،  این بخش در برگیرنده 2 دهستان و در مجموع 25 آبادی دارای سکنه است . دهستان های مذکور شامل دهستان قهرود و دهستان جوشقان قالی است.

بخش قمصر طبق سرشماری سال 75 با 12144 نفر جمعیت ، و دهستان قهرود در سال 45 با 3990 نفر ، سال 55 با 4064 نفر و سال 65 با 3408 نفر جمعیت روبه رو بوده است . از این رو ، روستاهای دهستان قهرود ، روند رشد منفی شدیدی داشته اند؛ بدین معنا که جمعیت کل دهستان در سال 75 با 1823 نفر ، نسبت به دوره قبل کاهش یافته است که این بیانگر مهاجر فرستی این روستاهاست.

موقعیت آب و هوایی – به موازات دیگر عوامل محیطی – از مهمترین عوامل مؤثر در شکل گیری بافت های شهری است؛ خاصه درنواحی پیرامونی نظیر قمصر که کمتر از مزایای تکنولوژی بهره برده ، اغلب به امکانات طبیعی وابسته اند . اما با توجه به این که در مطالعه موقعیت اقلیمی ، نیاز به داده های آماری در قالب داده های سینوپتیکی است و شهر قمصر فاقد ایستگاه سینوپتیک است . در بررسی اقلیم منطقه ، ناگزیر از داده های ایستگاه های مجاور استفاده شده است.

زبان و لهجه مردم قمصر

اساساً زبان ساكنان قمصر فارسي است. البته در بيان مطالب و نحوه تلفظ لغات و به كاربردن صداي حروف (كسر و فتح و ضم) تفاوت هايي ديده مي شود كه اين خود متأثر از رواج و نفوذ گويش مشهور مردم كاشان است. از ديدگاه زبان شناسي علمي نيز زبان ساكنان قمصر را بايد فارسي ، ولي با گويش كاشاني نام نهاد . از حيث زبان شناسي تاريخي ، زبان و گويش ساكنان برخي از روستاهاي بخش قمصر نظير قهرود كاملاً با زبان فارسي امروزي متفاوت است و به طور كلي به علت در حاشيه ماندن اين روستا از تحولات تاريخي و دگرگوني هاي فرهنگي و روحيه مقاومت و پايداري در برابر تجدد زبان كنوني ساكنان اين روستا زبان پهلوي ساساني است و بطور كامل رواج دارد. در پايان خاطر نشا ن مي شود كه در محاوره معمول ساكنان قمصر ، الفاظ، لغات خاص و غير مرسوم و نامأنوس زيادي به كارمي رود كه تعداد آنها اندك نيست و اين در جاي خود نيازمند معرفي اساسي است.

آبهای سطحی و برآورد پتانسیل حوضه آب ریز رود خانه قمصر

خصوصیات کلی حوضه

در تحلیل ویژگیهای حوضه آب ریز قمصر ، یکی از زیر حوضه های حوزه آب ریز دشت کاشان ، باید گفت :این حوض از ارتفاعات جنوبی شهر قمصر سرچشمه می گیرد. این ارتفاعات سرد و برف گیر بوده ، بلند ترین قله آن گرگش (قله رفیع)با ارتفاع 3588 متر ، (در ردیف کرکس نطنز) پایدارترین کانون آبی و منبع تغذیه کننده آبهای سطحی و زیرزمینی منطقه قمصر و مناطق برزک ، کامو، جوشقان قالی و ... است. رودخانه قمصر از ارتفاعات 300 متری جنوب جوره شروع شده ، با عبور از وسط قمصر در ارتفاعات 1100 متری به دشت کاشان و در نهایت به پایاب خود ، مسیله قم می ریزد.

در بین آبهای سطحی این حوضه ، مهمترین جریان آب سطحی رودخانه قمصراست که از یک سو در تمام ایام سال دائماً در جریان است، و از دیگر سو ، تغییرات دبی بسیار زیادی دارد که براساس تقسیم بندی تاریخی و ملکی ، که طبق حد متوسط آب دهی در فصل تابستان صورت گرفته (6 دانگ)،شامل 6 جوی است.

منابع آبهای زیرزمینی (قنات و چاه)

مطالعه درباره منابع آب های زیرزمینی که در سفره ها و لایه های مختلف زیرزمینی ذخیره می شود و از طریق قنوات ، چشمه ها و چاه های عمیق استخراج می گردد، بسیار مهم است که به ترتیب هر یک از این منابع را مطالعه می کنیم .

قنات

مطالعه درباره پراکنش جغرافیایی و تعداد قنوات دره سبز قمصر بیانگر نکات مهمی است دراین کانون آب گیر ، گستره فعالیت های ساکنان به اندازه ای بوده است که با وجود منابع زیاد آب منطقه و جمعیت کم ، بیش از92 رشته قنات کوچک و بزرگ حفر گردیده و تا حد امکان از منابع زیر زمینی قابل دسترس استفاده گردیده است. این قنوات از انتهایی ترین ، قسمت حوضه یعنی فرفهان و درلا در شمال، تا انتهای دره های مشرف به چشمه سربیشه و جوره رودخانه در جنوب قمصر گسترش دارد. در زمینه مشخصات کلی آن ها می توان گفت: طول این قنوات از چند متری شروع شده و بزرگترین آن ، قنات توت و سپس قنات جزاوند (بالا) که به بیش از 1100 متر می رسد و عمق چاه مادر آن نیز حداکثر 54 متر است.

چاه

سابقه بهره برداری از منابع آب زیر زمینی به شکل چاه درقمصر ،به دوران اخیر باز نمی گردد ، چاههای معدودی در گذشته وجود داشته ، که از حد مصرف شرب خانگی و عمق کم فراتر نمی رفته است. با ورود الکترو پمپ به منطق – خاصه از دهه پنجاه به بعد حفر چاهها ی مختلف عمیق و نیمه عمیق در تمام نقاط این دره کم وسعت افزایش روز افزون دارد. بر اساس مطالعات انجام شده ، بیش از 350 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق در سطح شهر حفر گردیده است. این روند فزاینده به نحوی است که اکنون ضمن گسترش تعداد چاه های نیمه عمیق ، برمیزان چاه های عمیق – که بیشتر سازمان دهی دولتی آن ها را حفر می کنند افزوده می شود. درپایان می توان گفت: بیش از 25 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق دولتی و خصوصی با دبی بالای 5 لیتر در ثانیه در سطح شهر، فعال هستند و بقیه نیز در سطحی کم تر این گونه اند. نتیجه چنین فرایندی کاهش حداکثر 20 متر سطح ایستابی آب های زیرزمینی در دو دهه اخیر و همچنین خشک شدن و یا افت شدید دبی اکثر قنوات منطقه است که تبعات آن روز به روز افزایش می یابد، به نحوی که در طرح جامع آب شهرستان ، این منطقه از نظر ایستابی ، بحرانی اعلام شده است.

براساس تقسیمات ساختمان زمین شناسی ایران ، محدوده زمین ساختی قمصر روی کمربند آتشفشانی – رسوبی ، یعنی قسمت غربی زون (zone ) ایران مرکزی واقع شده است. که در برخی از نوشته های جغرافیایی به عنوان رشته کوه های مرکزی ایران توصیف می شود. ویژگی اصلی این ارتفاعات حاکمیت سنگ ها ی آتشفشانی – رسوبی " دوره سنوزوئیک " به ویژه " ائوسن " است که بر روی سنگ های چین خورده قدیمی تر قرار گرفته ، و تعداد زیادی توده های نفوذی بزرگ و کوچک در دوران سوم این کوه ها را قطع کرده است.